گذری بر زندگی و رشد قیمت آثار خوشنویسی میرعماد

میرعماد حسنی قزوینی  خوشنویس پرآوازه و از سرآمدان هنر خوشنویسی ایرانی و بزرگ‌ترین خوشنویس در خط نستعلیق است. میرعماد خود را از سادات حسنی می‌دانست و از این‌رو رقمِ یا امضایش بیشتر «میرعماد الحسنی» بود.

تولدش سال ۹۶۱ در قزوین و مرگش ۱۰۲۴ بوده از خاندان بزرگ سیفی قزوین بود که نامش را به روایتی «محمد» گذاردند که بعدها به «عمادالملک» و «میرعماد» مشهور شد و شهرت وی سراسر ممالک گیتی را فراگرفت. نسبت او چنانکه در دست‌نویس‌هایش مشاهده می‌شود از سادات بلندمرتبه حسنی بوده و جد او از کاتبان و کتابداران دوره صفوی در قزوین بوده است.

اثر منسوب به میر عماد در دومین دوره ار حراج باران (برای خرید اثر کلیک کنید)

خط میرعماد در زمان زندگانی‌اش نه‌تنها در ایران و دربار صفوی بلکه در دربار گورکانیان هند و پادشاهان عثمانی نیز آوازه‌ای بلندپایه داشت. گفته می‌شود که خط او را در زمان زندگی‌اش با طلا معاوضه می‌کردند و در هنگام مرگ از ثروتمندترین مردان ایران بوده چنانچه خانه‌اش را وزیر وقت نتوانست بخرد.

اثر میرعماد که در حراج کریستیز به قیمت 39650 پوند به فروش رسید

باید پذیرفت که میرعماد یک شخصیت فراملی است که بی‌گمان دارندهٔ پربارترین آثار هنری برای ایران است. آثار میر گواه این سخن‌اند که میر به دو اصل نهایی تز اصول دوازده‌گانه خوشنویسی یعنی شأن و صفا، رسیده است. خط میر دارای چنان زیربنای محکمی است که حتی در زمان حیانش تأثیر فراوانی بر هم روزگاران خود داشت و همین‌طور پس از وی چندین قرن خوشنویسان از روی قطعاتش مشق کرده‌اند هرچند هیچ‌کدام نتوانستند به جایگاه او دست یابند. میرعماد هنرمندی آزاده، بلندنظر و وارسته بود و هنر را برای نفس هنردوست می‌داشت و با شاگردان خود چنان بود که آنان از عالم استاد و شاگردی قدم فراتر نهاده و روابط مرید و مرادی یافته بودند و حتّی بعضی برای میر جنبه ظهور کرامات نیز قائل شده‌اند. میر صدها شاگرد برجسته تعلیم و تربیت نمود که هرکدام نام‌آورانی شدند که نام و هنرشان پشتوانه فرهنگ کشور ایران است. افزون بر خوشنویسان ایرانی مقلدان خط میرعماد در میان خوشنویسان عثمانی و هند فراوان بوده‌اند.

میرعماد با پالایش خطوط پیشینیان و زدودن اضافات و ناخالصی‌ها از پیکره نستعلیق و نزدیک کردن شگرف نسبت‌های اجزای حروف و کلمات، به اعلا درجه زیبایی یعنی نسبت طلایی رسید و قدمی اساسی در اعتلای هنر نستعلیق برداشت. با بررسی اکثریت قاطع حروف و کلمات میرعماد متوجه می‌شویم که این نسبت به‌عنوان یک الگو در تاروپود حروف و واژه‌ها وجود دارد و زاویه ۴۴۸/۶۳ درجه که مبنای ترسیم مستطیل طلایی است، در شروع قلم گذاری و ادامه رانش قلم، حضوری تعیین‌کننده دارد. این مهم قطعاً در سایه شعور و حس زیبایی‌شناسی وی حاصل آمده، نه آگاهی از فرمول تقسیم طلایی از دیدگاه هندسی و علوم ریاضی. میرعماد این نسبت‌ها را نه‌تنها در اجزای حروف بلکه در فاصله دو سطر و مجموعه دو سطر چلیپاها و کادرهای کتابت و قطعات رعایت می‌کرده است. وی چلیپانویسی و قطعه نگاری را به مرتبه یک فرهنگ ارتقا داد و به‌عنوان هنری مستقل از کاربرد خط نستعلیق در قاب تاریخ نشاند.

خوشنویسی میرعماد الحسنی که در حراج ساتبیز به قیمت 12500 پوند چکش خورد

از میرعماد آثار خطی فراوانی به‌صورت مرقع یا «قطعات متفرقه» به‌جای مانده است که زینت‌بخش موزه‌های معتبر ایران و جهان و مجموعه‌های شخصی است. برخی از آثار او اکنون به موزهٔ خوشنویسی قزوین واقع در کاخ چهل‌ستون منتقل‌شده‌اند. اخیراً به همت هنردوستان ایتالیایی و آمریکایی مجموعه نفیسی از آثار میرعماد حسنی چاپ شده است و به همت موزه متروپولیتن نیویورک در دسترس علاقه‌مندان خط ناب نستعلیق ایرانی قرار گرفته است. آثار میرعماد در «مرقع سن‌پترزبورگ» یعنی همان مرقع میرزا مهدی خان منشی نادرشاه که احتمالاً در سال‌های انقلاب مشروطیت کتابخانه سلطنتی ایران آن را به روس‌ها فروخته است، دیده می‌شود. این مرقع اخیراً به‌طور کامل چاپ‌شده و صفحاتی از آن به نام «کرشمه ساقی» در ایران انتشاریافته است. رساله بابا شاه اصفهانی نیز به خط اوست.

فروش آثار میرعماد در حراج‌های بین‌المللی

آثار میرعماد در سال‌ها 2005 تا 2015 حداقل در 27 حراج شرکت داده‌شده است که سیر صعودی این‌که از این تعداد 19 حراج کریستیز و 8 حراج ساتبیز است.

حراج کریستیز:

آثار میرعماد در حراج کریستیز از سال 2007 تا 2015 که در لندن برگزار شد حضور داشت، قیمت‌های پایه آثار او حداقل 500 پوند در سال 2007 و حداکثر 16000 پوند در سال 2014 بود. اکثریت کارهای فروخته‌شده باقیمت‌هایی بالاتر از قیمت پایه چکش خوردند و تعداد معدودی که پایین‌تر به فروش رسیدند اختلاف قیمت‌هایی بسیار کم با قیمت پایه داشته‌اند. حداقل قیمت فروش رفته 576 پوند بود که از قیمت پایه تنها 76 پوند بالاتر بود و بیشترین قیمت اثر به فروش رفته 39650 پوند بود که با اختلاف بسیار زیاد از قیمت پایه یعنی 10000 پوند در سال 2012 فروخته شد و بیشترین اختلاف قیمت با قیمت پایه را در آن حراج کسب کرد. در طول این سال‌ها رشدی تقریباً 400 درصدی داشته است.

حراج ساتبیز:

در سال‌های 2005 تا 2015 آثار میرعماد در حداقل 8 حراج شرکت داشته‌اند که تعدادی در پاریس و برخی دیگر در لندن برگزار شد. آثار میرعماد از قیمت پایه 2500 پوند در سال 2011 تا ده هزار پوند در همان حراج به فروش گذاشته شدند. قسمت قابل‌توجه آثار میرعماد در حراج ساتبیز فروش اثر 12500 پوندی است که مربوط به اثری است کمترین قیمت پایه در بین این چند سال را داشت یعنی 2500 پوند که با اختلاف بسیار چشمگیر ده هزار پوند چکش خورد و بعد از آن اثری با قیمت 7750 پوند فروخته شد که قیمت پایه آن 5000 پوند در سال 2009 بود.

فروش موفقیت‌آمیز آثار میرعماد در این سال‌ها نشان‌دهندۀ اهمیتش در بازار جهانی هنر است.

حراج داخلی:

مهر ماه سال 1395 یکی از آثار میرعماد الحسنی در اولین دورۀ حراج باران با قیمت پایه 80 تا 90 میلیون تومان شرکت داده شد که با قیمت 600 میلیون تومان به‌فروش رسید. رکورد بسیار خوب برای فروش آثار خوشنویسی را در ایران ثبت کرد.

آثار میرعماد در موزه‌های ایران و جهان

• تحفه الاحرار جامی- قلم کتابت عالی – رقم میرعماد – سال ۱۰۱۶ –کتابخانه کاخ گلستان
• گلشن راز شبستری- کتابت خفی عالی – رقم میرعماد- کاخ گلستان
• دیوان حافظ – کتابت عالی – رقم میرعماد – کاخ گلستان
• گلستان سعدی – کتابت ممتاز – رقم میرعماد – کاخ گلستان
• تکلمهالنفحات عبدالغفور لاری – کتابت خفی و عالی – رقم میرعماد –سال ۹۹۲ ه.ق – کاخ گلستان
• بوستان سعدی – کتابت خفی و ممتاز – رقم میرعماد – کتابخانه مجلس
• بوستان سعدی سال ۱۰۱۲ در مجموعه دولتی افغانستان
• مثنوی گوی و چوگان رقم میرعماد در همان مجموعه
• تحفه الملوک رقم میرعماد سال ۱۰۱۹ در کتابخانه سرکاری رامپور هند
• الاسما الحسنی رقم میرعماد در همان کتابخانه
• سبحه الابرار جامی رقم میرعماد سال ۹۷۲ در همان کتابخانه
• رساله نصایح رقم میرعماد سال ۱۰۰۵ ه.ق
• مناجات خواجه عبدالله انصاری رقم میرعماد در همان کتابخانه
• زینه الملوک رقم میرعماد در همان کتابخانه
• پند نامه جامی بفرزند خود رقم میرعماد در کتابخانه ملک
• مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری رقم میرعماد مجموعه دکتر عبدالله فروهر
• هفت بند حسن کاشانی رقم میرعماد مجموعه جعفری ادیب اصفهانی
• رباعیات خیام رقم میرعماد مجموعه عالی تورک گلدی سفیر ترکیه
• مناجات حضرت علی (ع) در کتابخانه دانشگاه استانبول
• مرقع میرعماد سال ۱۰۱۸ و ۱۰۱۲ در کاخ گلستان
• مرقع میرعماد در کتابخانه ملی پاریس
• مرقع میرعماد سال ۱۰۱۳ کتابخانه دانشگاه استانبول
• مرقع میرعماد سال ۱۰۰۳ و ۱۰۲۴ در همان کتابخانه
• کتیبه‌ایی با رقم میرعماد در تکیه میر فندرسکی در اصفهان که در اتاقی مجاور آرامگاه او موجود است. بقلم ۲ دانگ و غزل معروف حافظ است

اثر میرعماد که در اولین دوره حراج باران به قیمت 600 میلیون تومان به فروش رسید